Archieven met muziek. Een overzicht gemaakt door Diggin' Demos

Er zijn veel plekken in Nederland waar het erfgoed van de popmuziek wordt bewaard en gekoesterd om te onderzoeken en te ontdekken. Of het nou om materiële zaken gaat, zoals cassettebandjes en magazines of immateriële zaken, zoals de verhalen over hoe het er in een bepaalde scene aan toeging. In dit artikel biedt ik een overzicht van de archieven, platforms en andere (online) plekken waar dit erfgoed beheerd wordt. Laat het mij vooral weten als je de door mij verzamelde informatie wilt aanvullen!

Aan het eind van het artikel ga ik in op de uitdagingen die ik zie. Ik vind de manier waarop we in Nederland omgaan met onze popgeschiedenis namelijk ondermaats. Maar nu eerst aandacht voor alle goede initiatieven!

Pop- en muziekarchieven

Er zijn meerdere organisaties die zich pop- of muziekarchief noemen. Ik begin bij hen waarvan ik zeker weet dat ze ook een fysiek archief hebben.

Institutioneel

Beeld en Geluid heeft het grootste archief. Niet alleen van radio- en tv-opnames, maar ook met geluidsdragers. De elpee’s en cd’s van Muziek Centrum Nederland (voorheen Stichting Popmuziek Nederland en Nationaal Pop Instituut), waaronder het Fonos-archief, die in 2013 bij Muziekweb werden ondergebracht, maken daar – sinds de fusie tussen Muziekweb en Beeld en Geluid – ook onderdeel vanuit. De recente donatie van het archief van Fer Abrahams aan deze club, maakt het ook voor onderzoek naar amateurmuziek en demotapes interessant. Informatie? Via [Website, Zoekportaal, Facebook, Twitter, Instagram, YouTube]. Beeld en Geluid beheert ook de online Muziekencyclopedie; al is dat op een heel laag pitje.

Het Allard Pierson beheert en presenteert de collecties van de Universiteit van Amsterdam met het publiek en de wetenschap. Zij hebben het andere deel van de boedel van Muziek Centrum Nederland in opslag. Denk daarbij aan magazines, krantenknipsel, maar vooral ook aan cassettes en demotapes. Deze cassettes zijn – m.m.v. Oscar Smit – recentelijk in kaart gebracht. Via hun zoekportaal kun je je daar in onderdompelen. Meer informatie via [Website, Facebook, Twitter, Instagram, YouTube].

Poparchief Groningen is een professionele organisatie (onderdeel van de Groninger Archieven) met een grote groep vrijwilligers, die sinds 2006 contentieus heeft gewerkt aan het behoud én promoten van muziekgeschiedenis, waaronder amateurmuziek en demotapes. Hun werkgebied is de provincie en stad Groningen [Website, Facebook, Twitter, Vimeo]. Er zijn meerdere stadsarchieven in Nederland met (im)materiële popgeschiedenis, maar die hebben daar geen muzikale doelen aan gekoppeld; laat staan specifieke menskracht voor.

Hobbyisten

Van het Poparchief Twente [Website, Facebook], Dick van de Wals’ muziekarchief Kampen [Website, Facebook, Instagram] en van Diggin’ Demos [Website, Facebook, YouTube, Discogs, Twitter, Instagram, Bandcamp] weet ik dat ze informatie als foto’s, bio’s en muziek delen met hun volgers, en dat ze daarnaast ook een fysiek archief bezitten. Van de clubs hierna weet ik dat niet zeker.

Utalpo staat voor Utrechts Alternatieve Poparchief [Facebook, YouTube]. Het poparchief van bands uit Westfriesland heet Koppop [Website, Facebook]. Roomse Herrie is het poparchief van de gemeente Oost-Gelre [Facebook]. Van Rob Hendriks van Zaanse Pophistorie [Website] weet ik dat hij ook een dik boekwerk heeft geschreven. De historie van de popmuziek in het Gooi en omgeving tot 1975 staat op deze [Website]. Bands uit de provincie Fryslân staan op de blog van het Friesch Pop Archief [Website], maar deze organisatie bestaat niet meer en de blog wordt ook niet meer bijgehouden.

Op Facebook vind je ook nog de Archiefgroep Nijmeegse bands, Popmuziek in Doetinchem, Bands uit Boskoop, Bands uit Alphen aan de Rijn, Haarlemse Popscene en Popmuziek in Winterswijk. Omdat veel van dit type poparchieven ‘op vrijwilligers draaien’ is het behoud van informatie wel erg kwetsbaar. Online zie je het meteen als er geen activiteiten meer plaatsvinden, zoals bij het Poparchief Arnhem, Pophistorie uit Hellendoorn, Pophistorie Amersfoort, Poparchief ErnuM en Poparchief Nijmegen. Je mag hopen dat de fysieke materialen, die dit soort groepen wellicht in hun bezit hebben, wel hun weg vinden naar de reguliere stads- of gemeentearchieven.

Musea

Museum RockArt profileert zich als hét museum van de Nederlandse popmuziekgeschiedenis [Website, Facebook, Twitter, Instagram], maar ook het Beatles museum in Alkmaar is – hoewel dat over een bandje uit Liverpool gaat – een vermelding waard!

DIG IT UP valt in een bijzondere categorie. Ze “heeft naam gemaakt als belangrijke schatgraver van de Rotterdamse stadscultuur. Onbekend beeld- en geluidsmateriaal wordt ‘opgediept’ en voor altijd ontsloten als uniek erfgoed van de stad” [Website, Facebook, Twitter, Instagram, YouTube]. Ook History Repeating [Website, Facebook, Instagram, Podcast] is een enorm fascinerend project, dat voorkomt dat bijzondere, muzikale herinneringen worden vergeten.

Muziekencyclopedieën, blogs &zo

Naast de muziekencyclopedie van Beeld & Geluid [Website, Facebook, Twitter] en bovengenoemde plekken zijn er legio andere websites, blogs en platforms, die als naslag kunnen dienen voor onze muziekgeschiedenis.

Bacteria is het project van Michael, die alle aspecten van de Nederlandse punkscene (bio’s, discografieën, fanzines e.d.) tentoonspreidt op z’n mooie [Website]. Veel liefdeswerk van iemand die ook écht midden in de scene staat. Archaic Inventions is “dedicated to lost deviant music”; Bence Meijer laat vooral obscure cassettemuziek horen aan de wereld [Website, YouTube, Twitter].

Ook Virtueel Podium, NL Discografie, Nederbiet, Story of Indorock, Streektaalzang, Pandora’s Music Box, Fred Headset, No Longer Forgotten Music, Platenzaakstickers, maar ook Metal Archives en Discogs zijn mooie bronnen van informatie. En ongetwijfeld mis ik nog een groep verzamelaars, die je met groot gemak ook als archief of encyclopedie zou kunnen bestempelen. Facebook herbergt daarbovenop nog tal van groepen die gewijd zijn aan bepaalde thema’s of genres in de popmuziek, zoals bijvoorbeeld Nederbeatfreakcollector, Cassettemuziek in Nederland, Dutch New Wave (1977-1988), Ondergewaardeerde liedjes, Achterin de platenkast en vele, vele anderen.

Popkoepels

En dan zijn er ook nog de professionele – veelal provinciale – popkoepels! Hoewel zij vooral bezig zijn met de ontwikkeling van de sector en nieuw talent, is er natuurlijk altijd iemand in hun midden die het muzikale geheugen vormt. Bovendien wordt datgene dat ze doen en vastleggen op een gegeven moment natuurlijk ook gewoon geschiedenis 🙂

Popkollektieven

De popkoepels hebben in de loop der jaren de rol overgenomen van popkollektieven. Dat waren coöperaties, stichtingen of verenigingen van amateur-muzikanten, die begin jaren ’80 de Do-It-Yourself (DIY) aanpak van artiesten ondersteunden met bijvoorbeeld apparatuur, een oefenruimte en een studio voor het maken van demo’s. Ik schrijf ooit nog eens een verhaal over de belangrijke rol die de kollektieven speelden in de ontwikkeling van de Nederlandse popmuziek. Bekende popkollektieven waren bijvoorbeeld Popbelang Hengelo, het Westfries Popkollektief (WPK) en PopAs.

Een aantal popkollektieven zijn lokaal nog actief, zoals het Popbelang Hengelo (sinds 1981!) [Website], Popbelang Hellendoorn [Website, Facebook], PopKollektief Regio Oss [Website, Facebook] en Popcentrale, Dordrecht e.o. [Website, Facebook, Twitter, Instagram, YouTube].

Veel plekken; geen gedeelde visie

Bij de bezuinigingen op de kunsten in 2013 hebben drie archieven voor Nederlandse muziek (Muziek Centrum Nederland, het Nederlands Muziek Instituut en de bibliotheek van het Muziekcentrum van de Omroep) alle rijkssteun verloren. Ons muzikale geheugen is nu weggestopt in de bezemkast, onvindbaar voor wie niet de weg weet.

Uit het boek Opslaan en vernietigen van Jacqueline Oskamp over toen Halbe Zijlstra in 2013 met zijn hakbijl door het culturele landschap trok.

Het is nogal een statement van Jacqueline Oskamp. Vooral als je aan het begin van dit artikel leest op hoeveel plekken men is blijven doorwerken aan het bewaren en ontsluiten van ons muzikale erfgoed. Het is niet weggestopt in de bezemkast. Maar … ze raakt wel een snaar! Want het ligt overal verspreid. Het is nog niet digitaal verbonden. Laat staan met de klassieke muziekgeschiedenis, bladmuziek (check Muziekschatten eens!) en de jazz. Een overzicht ontbreekt; evenals een aantrekkelijke visie. Wat willen we in Nederland met ons muzikale verleden doen?

Eigenlijk is het onthutsend om te zien dat het ministerie van OCW er tien jaar na dato nog steeds niet is in geslaagd de archivering van de grootste kunstvorm een beetje fatsoenlijk te regelen. Waar is dat beleidsdocument dat ons voorhoud dat er een (digitaal) Nationaal Pop Archief moet komen? Hebben de Popcoalitie en POPnl ook een visie op hun roots? Wat is het streefjaar, zodat er vaart gezet wordt achter de koppeling van de verschillende grote en kleine archieven o.b.v. metadata? Waar is de leidraad, die de samenwerking tussen publiek en privaat stroomlijnt? Bijpassend budget? En waar is de ambitie om daar een museum aan te koppelen?

Ik wil als Diggin’ Demos graag ergens bij horen en m’n steentje aan bijdragen. Daarom ben ik ook lid geworden van de Nederlandse Vereniging van Muziekbibliotheken en -archieven (NVMB), sta ik met trots in de Schatkamer … maar dat gezamenlijke beeld op wat we willen neerzetten … dat ontbreekt. En daar baal ik van! De archeologie-sector is wat dat betreft een stuk verder. Zoals op het vlak van publieksparticipatie en de manier waarop vondsten worden gemeld, geregistreerd en bewaard. Waarom nemen we daar geen voorbeeld aan?!

Hoopvolle ontwikkelingen

Gelukkig zien we recent, sinds de overname van Muziekweb door Beeld en Geluid en de komst van Podiumkunst.net [Website, Facebook, Twitter, Instagram, YouTube], dat er langzaamaan weer ideeën gevormd worden over ons muzikale erfgoed. Hierop ontstaan ook kansen om de cassettecultuur en -muziek de plek te gaan geven die het verdient.

Ik wordt helemaal enthousiast over het global network of of audiovisual archives (FIAT/IFTA): internationaal hét startpunt voor expertise op het gebied van muziekarchieven. Dit artikel van voorzitter Brecht DeClercq over het archiveren van cassettebandjes is een must read. De activiteiten van AVA_Net [Website, LinkedIn] liggen ook in dat verlengde; ze biedt een platform voor kennisuitwisseling, informatieoverdracht en stimuleert tot samenwerking aan collectieve doelen.

Idealiter zou je – als je het mij vraagt – een landelijk dekkend netwerk van professionele, regionale poparchieven willen hebben, waar vrijwilligers hun steentje aan kunnen bijdragen. Allen digitaal verbonden in een Nationaal Pop Archief. Landelijke organisaties als Beeld en Geluid en Allard Pierson? Ik zie voor hen vooral een rol weggelegd op thema’s (denk aan De Grote Prijs van Nederland en radioprogramma’s als Popkrant, Rocktempel e.d.), bijzondere collecties en aan tentoonstellingen.

Wat jij?

Marco van Dalfsen wou archeoloog worden, maar dat liep allemaal wat anders. Lees hier meer over z’n drijfveren en volg Diggin’ Demos [Website, Mail, Facebook, YouTube, Discogs, Twitter, Instagram, Bandcamp] via één van de socials.

Heb jij thuis demo’s⁽¹⁾, die liggen te verstoffen en waar je niets meer mee doet? Of heb je zelf een demo gemaakt? Je kunt ze doneren of verkopen aan het demoarchief. Ik zal ervoor zorgen dat jouw demotapes goed worden bewaard en hun verdiende plekje krijgen in de muziekgeschiedenis.

Reacties

Koen van Krimpen zegt

27 maart 2023 om 15:37

Hoi Marco,
Maria van der Post in februari 2003 afgestudeerd aan de RUG met een doctoraalscriptie met een onderzoek naar lokale popgeschiedschrijving.
Begeleidster was o.a. Dr. Lutgard Mutsaers, o.a. Schrijfster van Indorock in Nederland
Ik heb haar scriptie. Kun je lenen.
Graag vraag ik ook aandacht voor de overige muziek. Ook in dat gebied gaat veel cultureel erfgoed verloren.
Groet,
Koen

Beantwoorden
- Diggin' Demos zegt
  
  27 maart 2023 om 15:44
  
  Goed om te weten. Wil ik zeker eens lezen. Ik kwam online ook de naam van onderzoeker Arno van der Hoeven tegen. En ja: ook in de jazz en klassieke muziek dreigt veel verloren te gaan, maar zijn ook vele organisaties bezig om te roeien met de riemen die ze hebben…..
  
  Beantwoorden